Εταιρείες ως κυρίαρχα ιδιωτικά κράτη: η περίπτωση της Total

ΠΗΓΗ ROAR

Μετάφραση: antapocrisis όπου και το είδαμε.

Του Alain Deneault

H Total θεωρείται μια «γαλλική εταιρεία πετρελαίου» αλλά στην πραγματικότητα – όπως πολλές άλλες πολυεθνικές εταιρείες – πρόκειται για μια κυρίαρχη δύναμη ιδιωτικών συμφερόντων.

Έχοντας μελετήσει, γράψει (γι’ αυτές) και συμμετάσχει στο δημόσιο διάλογο για τις πολυεθνικές εταιρείες, έχω φτάσει στο συμπέρασμα ότι δεν είμαστε συλλογικά καταρτισμένοι να σκεφτούμε τη δύναμη που αντιπροσωπεύουν, τις σιωπηρές μεθόδους με τις οποίες ασκούν την ιδιαίτερη μορφή κυριαρχίας τους καθώς και τους πολυάριθμους μηχανισμούς που τους επιτρέπουν να παρακάμπτουν το νόμο οπουδήποτε έχουν συμφέροντα.

Για να μορφοποιήσω το συμπέρασμα αυτό, θα εστιάσω σε μια μόνο εταιρεία – την Total – σαν τυπική περίπτωση και θα δείξω για τι είναι πράγματι ικανή σε διεθνές επίπεδο και δε θα συνθέσω μεμονωμένα παραδείγματα που θα μπορούσαν να κατηγορηθούν για σκοπιμότητες προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ερευνητικές μας ανάγκες.

Η Total είναι ένας επιχειρηματικός όμιλος που εδρεύει στη Γαλλία, με δραστηριότητα σε 130 χώρες, 100.000 υπαλλήλους και «συνεργάτες» και μια ημερήσια παραγωγή 2,8 εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου. Το 2018 η Total ανακοίνωσε καθαρά κέρδη 13,6 δις δολαρίων. Αυτός ο ενεργειακός γίγαντας, η πέμπτη μεγαλύτερη εταιρεία πετρελαίου του κόσμου που λειτουργεί για σχεδόν έναν αιώνα, κερδίζει την προσοχή λόγω του ότι έχει υπάρξει το θέμα πολύ περιορισμένης ανάλυσης και προβολής, παρά την εκπληκτική σωρεία παραβιάσεων αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την επιχειρηματική ηθική.

Για παράδειγμα, κοινότητες στη Μιανμάρ υποχρεώθηκαν να εργαστούν στην κατασκευή ενός αγωγού πετρελαίου. Δικτατορίες στην Γκαμπόν και το Κονγκό-Μπραζαβίλ έχουν υποστηριχθεί  επί δεκαετίες από την εταιρεία. Η εταιρεία ανοιχτά χρησιμοποίησε την Βερμούδα σαν φορολογικό παράδεισο για να αποφύγει την καταβολή φόρων στη Γαλλία. Ας μην αναφέρουμε μάλιστα τις δραστηριότητες διερεύνησης κοιτασμάτων πετρελαίων στο βόρειο Καναδά που συνέβαλαν στην μόλυνση του περιβάλλοντος, ή στις αγορές που εξασφάλισε αμέσως μετά τους βομβαρδισμούς στη Λιβύη, για να απαριθμήσουμε μόνο μερικά παραδείγματα.

Ξεκινάμε λοιπόν δίνοντας τον ορισμό των πολυεθνικών εταιρειών, διαψεύδοντας το προφίλ της Total ως «μιας γαλλικής εταιρείας πετρελαίου» όπως ευρέως θεωρείται. Ο καθένας από τους κάτωθι όρους: «μία», «γαλλική», «πετρελαϊκή» και «εταιρεία» είναι αποπροσανατολιστικός.

«Μια»

Πρώτα απ’ όλα, αναφορικά με τον προσδιορισμό, οι πολυεθνικές δεν είναι «η» ή «μια» εταιρεία και τυπικά δεν συνιστούν μια νομική οντότητα, αλλά εκατοντάδες – συμπεριλαμβανομένων των διάφορων θυγατρικών, τα τραστ, τα περιουσιακά στοιχεία, τα ιδρύματα, τις εταιρείες ειδικού σκοπού και τις ιδιωτικές τράπεζες. Αυτές οι δομές είναι νομικά αυτόνομες, οριζόμενες μόνο από τους νόμους της νομοθεσίας κατά την οποία συστάθηκαν, αλλά στην πραγματικότητα συνιστούν μέρος των δικτύων που συγκροτούν τους πολυεθνικούς ομίλους. Χρέωνουν, αλλά ακόμη και προσφέρουν δάνεια η μία στην άλλη.

Η Total δεν έχει τίποτα κοινό με το μπακάλικο της γειτονιάς∙ συσπειρώνει 1.046 συγκροτημένες εταιρείες που ελέγχονται από το συμβούλιο των διευθυντών της εκπροσωπώντας μια κοινή βάση μετόχων. Αν μπορούσαμε να φανταστούμε την Total σαν ένα χταπόδι στο μέγεθος της γης, τα πολυάριθμα κράτη, όπου και απλώνονται τα πλοκάμια, νομοθετούν μόνο πάνω σε ό,τι επιχειρεί το μεμονωμένο πλοκάμι στο δεδομένο σημείο. Αντιμετωπίζονται μεμονωμένα, σαν να μην διευθύνονταν νομικά από τον ίδιο ιθύνοντα νου, σαν τίποτε άλλο πέρα από μεμονωμένα πλοκάμια. Οι θυγατρικές της Total στην Αλγερία, τη Βερμούδα, τη Βολιβία, τη Μιανμάρ, το Κατάρ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ δεν έχουν επίσημους δεσμούς με την μητρική εταιρεία που εδράζεται στη La Défense του Παρισιού, ακόμη κι αν αυτή η τελευταία συντονίζει τις λειτουργίες όλων.

Μονάχα ένα νόμος αναφορικά με την «υποχρέωση ευθύνης», που πέρασε το 2013 από την Γαλλική Εθνοσυνέλευση, επιβάλλει τους δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ τους σε περιπτώσεις όπου τα θεμελιώδη δικαιώματα τους έχουν παραβιαστεί. Στον υπόλοιπο κόσμο, μέσω των θυγατρικών της, η Total χρησιμοποιεί όλο το ειδικό της βάρος για να επηρεάσει κάθε μεμονωμένο κράτος όπου και τις έχει εγκαταστήσει, ενώ κανένα από αυτά τα κράτη δεν είναι σε θέση να νομοθετεί σε διεθνές επίπεδο, πάνω στο οποίο ο όμιλος διευρύνει την αυτοκρατορία του.

Κάθε θυγατρική είναι αγκυρωμένη στη δεδομένη της επικράτεια σαν τοπικός «παίκτης» την ίδια ώρα που υποκλίνεται στα συνολικά οικονομικά της συμφέροντα. Στην παγκόσμια οικονομία η Total βρίσκει όλη την ευελιξία που χρειάζεται για να ξεφύγει από τη συνδυασμένη ισχύ όλης της κρατικής νομοθεσίας και των εθνικών δικαιοδοσιών. Είναι ακριβώς λοιπόν σ’ αυτό το επίπεδο, με πλήρη έλεγχο στην πρόσβαση στον πλούτο, που η θυγατρική συμπράττει με τις άλλες πολυεθνικές και μπορεί αποτελεσματικά να ελέγχει κράτη.

«Γαλλική»

Όσον αφορά δε τον όρο «γαλλική», μόνο το 28% της Total βρίσκεται σε γαλλικά χέρια. Η Γαλλία δεν έχει πια καμία άμεση κυριότητα και οι θεσμικοί επενδυτές κατέχουν το 72% της εταιρείας παγκοσμίως. Σε μια σειρά κυμάτων ιδιωτικοποίησης επί Σιράκ, Μπαλαντούρ και Ζοσπέν μεταξύ των ετών 1986-1998, η Γαλλία ξεφορτώθηκε τις μετοχές της στην Γαλλική Εταιρεία Πετρελαίων (CFP, κάτοχο του λογότυπου της Total), και στην Εθνική Εταιρεία Elf Aquitaine (εντολοδόχου της εταιρείας Elf). Μετά από έντονες διαπραγματεύσεις, οι προαναφερθείσες εταιρείες συγχωνεύτηκαν με την PetroFina στην αλλαγή της χιλιετίας για να συγκροτήσουν την Total, όπως την ξέρουμε σήμερα. Οι κινεζικές αρχές και η κυβέρνηση του Κατάρ υπήρξαν από τότε μέτοχοι της, όπως το ίδιο έκαναν και οι οικογένειες που συγκροτούν τις κυβερνήσεις σ’ αυτές τις χώρες, όπως η οικογένεια Frère στο Βέλγιο ή η οικογένεια Desmarais στον Καναδά. Αυτοί οι τελευταίοι κατέχουν μια έδρα στο διοικητικό συμβούλιο της Total από το 2001 ως το 2017. Σήμερα, η BlackRock με έδρα τις ΗΠΑ κατέχει το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών της Total.

Οι κύριοι μέτοχοι της Total προέρχονται από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού. Ως σήμερα η εταιρεία έχει διαθέσει 2,6 δις μετοχές που δεν κατέχονται από μετόχους αναφοράς. Το 2017 διένειμε 6,1 δις € σε μερίσματα «για να ικανοποιήσει το κτήνος» και υιοθέτησε το στόχο της αύξησης του ποσοστού από 5 σε 6% το χρόνο, περισσότερο από το προηγηθέν 3%. Μόλις το 2018 κέρδισε 11,4 δις €.

Εφόσον η Total δεν έχει μετοχικούς δεσμούς με τη Γαλλία, η «γαλλική» της πλευρά αφορά βασικά την επικοινωνιακή της στρατηγική. Πίσω στο 2015 η ιστοσελίδα Énergies & Environnement ανέφερε ότι «το 2012, το 65% του επενδυμένου κεφαλαίου της στη διύλιση και τα πετροχημικά προϊόντα συγκεντρωνόταν στην Ευρώπη αλλά η γαλλική εταιρεία πετρελαίου επιθυμεί να αντιστρέψει την τάση αυξάνοντας το ποσοστό αυτού του κεφαλαίου στην Ασία και τη Μέση Ανατολή κατά 70% μέχρι το 2017».

Η εταιρεία έχει προχωρήσει σε τεράστιες επενδύσεις στις μεγάλες υποδομές, όπως σ’ εκείνη στην Jubail της Σαουδικής Αραβίας: επενδύσεις περίπου 10 δισ $ εξασφαλίζουν στην Total 400.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα. Οι κοινωνικές και φορολογικές υποχρεώσεις στη Σαουδική Αραβία είναι λιγότερο αυστηρές απ’ ότι στη Γαλλία. Η εταιρεία περιόρισε τον αριθμό διυλιστηρίων στον αστικό χώρο (Jubail) από 8 σε 5 –τα έξι αφορούσαν πετροχημικές δραστηριότητες. Αυτά είτε πλέον προχωρούν σε γενικές απώλειες είτε οι εγκαταστάσεις τους χρησιμοποιούνται για εξειδικευμένες δραστηριότητες.

«Πετρελαϊκή»

Η Total, η «εταιρεία πετρελαίου», περιορίζει το ενδιαφέρον της στο πετρέλαιο και τα πετροχημικά και οδεύει σε διαφοροποίηση δραστηριοτήτων προκειμένου να δημιουργήσει ένα πεδίο για την ίδια στους τομείς που θα ευνοηθούν, όταν εκείνη και οι συνεργάτες της θα έχουν εξαντλήσει και το τελευταίο απόθεμα πετρελαίου. Η Total ξεκάθαρα σχεδιάζει να εκμεταλλευτεί τα αποθέματα της μέχρι τελευταίας σταγόνας.

Το 2017 απέκτησε εκτάσεις προς εξόρυξη και εκμετάλλευση καθώς και μετοχές σε 2 εργοστάσια από την βραζιλιάνικη εταιρεία Petrobras για συνολικά 2,2 δις $. Συμπληρωματικά σ’ αυτά ήδη εκμεταλλεύεται  κοιτάσματα στην Gonfreville-l’Orcher (Γαλλία), στην Anvers (Βέλγιο), στη Jubail (Σαουδ. Αραβία), στο Port Arthur (ΗΠΑ) και στη Ras Laffan (Κατάρ) ενώ το 2017 απέκτησε μια ενοποιημένη πλατφόρμα διύλισης και πετροχημικών στη Νότια Κορέα. Το ίδιο διάστημα κατείχε μερίδια σε άλλα 19 διυλιστήρια σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ συνεχίζει να εκμεταλλεύεται την εξαιρετικά μολυσματική για το περιβάλλον πισσώδη άμμο του Καναδά.

Μέχρι το 2040, το 35% της ενέργειας της Total αναμένεται να παράγεται από πετρέλαιο, το 50% από φυσικό αέριο και το 15% από πηγές χαμηλής εκπομπής άνθρακα όπως η βιομάζα, η ηλιακή ενέργεια και αποθήκευση. Αν η κλιματική αλλαγή δεν νικήσει την ανθρωπότητα μετά την καύση όλων των διαθέσιμων καυσίμων, η Total προσδοκά ότι θα έχει ήδη ανακατευθύνει τους διακεκριμένους της πελάτες προς τις νέες της ενεργειακές αγορές.

Ακριβώς όπως οι χημικές βιομηχανίες BASF, Bayer, και Monsanto αναδεικνύονται ταχύτατα ως οι πρωτοπόρες εταιρείες στον τομέα της οργανικής καλλιέργειας, η Total επανακτά τον έλεγχο των αγορών που συναγωνίζονται στην παραγωγή πετρελαίου και στην μετατροπή της εξάντλησης του στην αγορά του μέλλοντος. Η θυγατρική «Φυσικού Αερίου, Ανακυκλώσιμων πηγών και Ενέργειας» είναι πλέον ο τέταρτος κατά σειρά επιχειρηματικός τομέας της Total. Πριν από τη συγκρότηση του μάλιστα η διοίκηση της εταιρείας είχε σχέδια για τους τομείς της Εξερεύνησης και της Παραγωγής (EP), της Διύλισης και των Χημικών (RC) καθώς και του Μάρκετινγκ και των Υπηρεσιών (MS). «Ο τομέας Φυσικού Αερίου, Ανακυκλώσιμων πηγών και Ενέργειας αποτελεί την αιχμή του δόρατος στις φιλοδοξίες της Total αναφορικά με τις επιχειρήσεις χαμηλής εκπομπής άνθρακα, διευρύνοντας τις δραστηριότητες της στην προμήθεια φυσικού αερίου και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθώς και στις επιχειρήσεις ενεργειακής επάρκειας» δήλωνε με το δικό της μοναδικό στυλ.

Έχοντας μόνο για τακτικούς λόγους αναγνωρίσει την ευθύνη της για την κλιματική αλλαγή ως πετρελαϊκή εταιρεία, η Total πλέον υφίσταται μια μεταμόρφωση για να κάνει τους αφελείς να πιστέψουν ότι το «φυσικό αέριο», που εξίσου εκμεταλλεύεται, είναι μια λύση. Ο CEO του ομίλου συνιστά επίσης την παγίωση μιας ενδεικτικής τιμής άνθρακα, που θα συμπεριλαμβάνει το κόστος της εκπομπής άνθρακα, προκειμένου η τιμή του να λειτουργεί ως μέσο προστασίας για τον τομέα του φυσικού αερίου. Ωστόσο επιλέγοντας την παραγωγή λιγότερου πετρελαίου μακροπρόθεσμα και απεναντίας την εξαγωγή περισσότερου σχιστολιθικού πετρελαίου, φαίνεται ότι επιλέγει να μολύνει λιγότερο την ατμόσφαιρα – αν κάνουμε πως αγνοούμε το ακανθώδες ζήτημα της εκπομπής μεθανίου-απειλώντας όμως με καταστροφή τις υπόγειες υδάτινες πηγές.

Η Total εφαρμόζει την επικίνδυνη τεχνική της «υδραυλικής θραύσης» – γνωστής ως fracking – στην Αυστραλία, τη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο και αποβιβάζεται ή επιστρέφει στις ΗΠΑ, την Αργεντινή ή την Αλγερία για να εξορύξει φυσικό αέριο εγκλωβισμένο σε πετρώματα, προκαλώντας όμως υπόγειους τριγμούς και δίνες που δυνητικά απειλούν συνολικά το υπόγειο δίκτυο υδάτων, αυτό συμβαίνει όταν δεν προχωρά σε επιχειρήσεις ανίχνευσης και εξόρυξης μεγάλου βάθος, όπως στην Κύπρο, το Ιράν ή την Ελλάδα.

Η Total αναπτύσσει επίσης τις επιχειρήσεις της στο σχιστολιθικό αέριο έχοντας ως στόχο τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Για κάποιο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να βασιστεί στην υποστήριξη του Jean-Louis Borloo, του πρώην Γάλλου υπουργού περιβάλλοντος, ο οποίος αργότερα έγινε «σούπερ λομπίστας της ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική», όπως το έθεσε η εφημερίδα Le Monde. Ο Borloo προσπάθησε να ανοίξει το δρόμο για τη δημιουργία σχέσεων στην Αφρική μεταξύ διευθυντών ταμείων ανάπτυξης, αφρικανικών ηγετών και γαλλικών εταιρειών, όπως οι Bolloré, Dassault, EDF, Total και Veolia που υποστηρίζουν την ανάπτυξη μιας τεράστιας ηπειρωτικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Ξεκινώντας παρόμοια project πετρελαίου και φυσικού αερίου βαθέων υδάτων, η Total συνεχίζει να ωθεί την εξόρυξη από τον πυθμένα του ωκεανού σε νέα όρια σε όλο τον κόσμο.

Αυτό, ωστόσο, δεν εμποδίζει την Total να υποστηρίζει μια καθαρή οικονομία, καθώς παράγει επίσης ηλιακούς συλλέκτες. Έγινε παγκόσμιος ηγέτης της ηλιακής ενέργειας μετά την απόκτηση της εταιρείας SunPower με έδρα τις ΗΠΑ το 2011 και στη συνέχεια της Saft το 2016 ενώ κυριαρχεί και στον τομέα αποθήκευσης ενέργειας.

Αυτό θα την καθιστούσε μια πράσινη εταιρεία εάν αγνοούσαμε – όπως προσπαθεί να κάνει η ίδια – τα βαρέα μέταλλα που απαιτεί αυτή η βιομηχανία. Η Total διεξάγει επίσης έρευνα στον τομέα της ενεργειακής συγκομιδής με την υποστήριξη της νορβηγικής κυβέρνησης. Αυτή η νέα πρακτική βασίζεται στη χρήση διαλυτών που μπορούν να απορροφήσουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) υπό ορισμένες συνθήκες και την υπόγεια αποθήκευση του. Οι προσπάθειες της Total σε αυτόν τον τομέα είναι εντελώς ιδιοτελείς, θέτοντας τον εαυτό της «προανταγωνιστικά» για να ανταποκριθεί σε μια τεχνολογική ζήτηση που αναμένεται από την Κίνα.

H Total επίσης στρέφεται προς τα αγροκαύσιμα παρά την απειλή που αντιπροσωπεύουν στην τροφική κυριαρχία, ιδίως στον Παγκόσμιο Νότο. Εισάγει τεράστιες ποσότητες φοινικέλαιου από τη Νοτιοανατολική Ασία στη γαλλική εγκατάστασή της στη La Mède – όπου χρειάζεται 450.000 τόνους για να παράγει περίπου 500.000 τόνους αγροκαυσίμων ετησίως – παρόλο που αυτή η λειτουργία είναι δαπανηρή από την άποψη της παραγωγής, της μεταφοράς, της επεξεργασίας και κατά συνέπεια της ενέργειας. Πολύ λίγο ανακυκλωμένο λάδι θα συμπεριληφθεί εντέλει στη σύνθεσή τους.

Όπως έγραψε ο εκπρόσωπος της CGT (Γαλλική Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας) Fabien Cros στον ιστότοπο της Total, «Όλα αυτά έχουν πολύ μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα από ό,τι αν το ντίζελ είχε χρησιμοποιηθεί άμεσα! Εν ολίγοις, για την παραγωγή αυτής της λεγόμενης πράσινης ενέργειας, θα μολύνουμε τον υπόλοιπο κόσμο».  Τα κράτη δορυφόροι στο πλαίσιο της Françafrique, όπως η Γκαμπόν, ακολουθούν το ίδιο παράδειγμα και σχεδιάζουν να μετατραπούν σταδιακά σε οικονομία των αγροκαυσίμων, αντί να υιοθετήσουν γεωργικές πολιτικές για την προώθηση της δικής τους κυριαρχίας τροφίμων.

Καθώς η οικονομία με αρχή τη μεγέθυνση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να σταματήσει, η Total επιδιώκει να τη διαφοροποιήσει. Υπάρχουν μάλιστα πολλά παραδείγματα αυτής της αρχής μέσα στο 2019. Εκτός από την ανάπτυξη αγωγών, λιπαντικών, πλαστικών και άλλων πετροχημικών προϊόντων, η εταιρεία συμμετέχει στον τομέα των συσσωρευτών και των πέλετ ενώ έχει επίσης διεισδύσει και στον τομέα του υδρογόνου. Παρά το υψηλό κόστος της χημικής αντίδρασης που απαιτείται για την παραγωγή όλης αυτής της ενέργειας, υπάρχει ήδη ένα λόμπι για την προώθησή της. Έτσι, δίπλα στη βενζίνη που πωλείται μέσω του τεράστιου παγκόσμιου δικτύου πρατηρίων λιανικής της Total, μπορούμε πλέον να προσθέσουμε το φυσικό αέριο και τους σταθμούς φόρτισης για τα ηλεκτρικά οχήματα.

Η Total δεν δραστηριοποιείται μόνο στην παραγωγή αυτών των πηγών ενέργειας αλλά και στην εμπορία τους. Επενδύει σε δομές που έχουν σχεδιαστεί για την ανάπτυξη πολύπλοκων τρόπων πώλησης αυτών των αγαθών και έχει σημειώσει πρόοδο στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Το 2017, η θυγατρική της Total Marine Fuels Global Solutions ανέλαβε να πουλήσει τεράστιες ποσότητες καυσίμων για πλοία, που παράγονται από υγροποιημένο φυσικό αέριο στη Σιγκαπούρη. Το 2016, εξαγόρασε τη βελγική εταιρεία Lampiris, η οποία αγοράζει το 78% της ηλεκτρικής ενέργειας που πωλεί η ίδια. Επέστρεψε στη Γαλλία το 2018 με την Direct Energy.

Σχεδιάζει επίσης να επενδύσει απευθείας στα κεφάλαια των ανταγωνιστών της, όπως στη θυγατρική της Shell στη Νιγηρία ή στη Saudi Aramco στη Σαουδική Αραβία. Επιπλέον, έχει επενδύσει στο Διαδίκτυο των πραγμάτων και στην προηγμένη έρευνα υπολογιστών. Η εταιρεία δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι οι δραστηριότητές της είναι μηδενικού κινδύνου όταν αναπτύσσει ένα drone που προορίζεται να «εκτιμήσει την έκταση της τυχαίας ρύπανσης».

«Εταιρεία»

Δεδομένης της κλίμακας και του επιπέδου ποικιλομορφίας της Total – όπως και των συνεργατών της – δεν συνιστά πλέον μια «εταιρεία» υπό την έννοια της συνάντησης των νομίμως αναγνωρισμένων επιχειρηματικών συνεργατών ούτε μια «επιχείρηση» που νοείται ως μια δομή που ασχολείται με έναν συγκεκριμένο τομέα. Αντίθετα, έχει γίνει μια δύναμη, μια κυρίαρχη οντότητα που ξεχωρίζει εαυτόν από τα κράτη και τα χειραγωγεί για να επιτύχει τους δικούς της σκοπούς.

Το να είσαι μια κυρίαρχη οντότητα και όχι μια απλή εταιρεία, απαιτεί το να γνωρίζεις πώς να εκμεταλλευτείς όλες τις καταστάσεις – ακόμη κι όταν η κατάσταση δεν είναι υπό τον έλεγχό σου. Αυτή η ποικιλία δραστηριοτήτων και το γεγονός ότι η εταιρεία ελέγχει πολλές πτυχές στον ενεργειακό τομέα – την αναζήτηση, εκμετάλλευση, μεταφορά, διύλιση, επεξεργασία, αποθήκευση, διανομή, εμπόριο και ούτω καθεξής – της επιτρέπει να επωφεληθεί από κάθε κατάσταση. Παρόλο που η τιμή του πετρελαίου μειώθηκε κατά 17% το 2016, η εταιρεία εξασφάλισε κέρδη τουλάχιστον 8,29 δις $.

Ο Johann Corric του Le Revenu παρατήρησε ότι «οι λογαριασμοί του ομίλου συνεχίζουν να διατηρούνται από τις μεταγενέστερες δραστηριότητές του (διύλιση, πετροχημικά) και από ένα σχέδιο μείωσης του κόστους που εφαρμόστηκε νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα. Ξεπέρασε εντέλει τον στόχο του για την εξοικονόμηση 2,4 δις $ για το 2016 κατά 400 εκατομμύρια δολάρια».

Η Total έχει θέσει ως προτεραιότητα της τη μείωση του κόστους παραγωγής, πρακτική που οδηγεί σε άθλιους μισθούς, απαιτητικές συνθήκες εργασίας, διαφορετική μεταχείριση για τους ντόπιους βιοτέχνες και τους ομογενείς – μέθοδοι που προφανώς ευχαριστούν μόνο τους πιο ισχυρούς παίκτες της εταιρείας: ο οργανισμός αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Fitch αποζημίωσε μάλιστα την Total για τις αυστηρές της πολιτικές διαχείρισης, σταθεροποιώντας την βαθμολογία του ομίλου στο «AA–».

Εκείνοι που νοσταλγούν την εθνική κυριαρχία διστάζουν να αντιληφθούν το ενοχλητικό πρίσμα αυτών των νέων σχέσεων εξουσίας. Θεωρητικά, ως θεματοφύλακας της νόμιμης άσκησης της βίας και της αποκλειστικής δυνατότητας να νομοθετεί, μόνο το κράτος θα έπρεπε να είναι σε θέση να επιβεβαιώνει τα δικαιώματα του έναντι των ιδιωτικών εταιρειών και των ξένων οντοτήτων που δραστηριοποιούνται στο έδαφος του. Ωστόσο μια νέα μορφή κυριαρχίας αναδύεται. Οι εκπρόσωποι της Total, η προωθητική της βιομηχανία και οι διευρυμένες υπηρεσίες PR έχουν πλέον βαρύτητα και επεμβαίνουν στα πάντα.

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Total, Patrick Pouyanné, όπως και ο προκάτοχός του Christophe de Margerie, εμπλέκεται σε όλα: στο ζήτημα των Σύριων προσφύγων, στο εμπορικό εμπάργκο που επιβλήθηκε στη Ρωσία, στην ακαδημαϊκή έρευνα, στην αναβίωση των τοπικών βιομηχανιών, στην οικονομική ή τεχνική υποστήριξη για τις μικρές επιχειρήσεις, στον αγώνα κατά του διαβήτη, σε εκθέσεις μουσείων, στην αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και την απόρριψη όλων των κοινωνικών κινημάτων. Αναγνωρισμένη από τα κράτη ως κυρίαρχη δύναμη, η Total υπέγραψε δήλωση υποστήριξης για τη Συμφωνία του Παρισιού στο COP21 στην οποία δεσμεύεται να εργαστεί προκειμένου να διατηρήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 2 ° C – παρόλο που σε ιδιωτικό επίπεδο, ο Pouyanné μίλησε για σημαντική αύξηση 3 ° C έως 3,5 ° C.

Η ιδεολογία της δύναμης

Το ενδιαφέρον μας για την Total ως περιπτωσιολογική μελέτη πηγάζει επίσης από το γεγονός ότι οι εκπρόσωποί της εκφράζονται πλέον ανοιχτά. Οι διαδοχικοί διευθύνοντες σύμβουλοι και οι διάφοροι εκπρόσωποι της δεν διστάζουν να σχολιάσουν τις δραστηριότητές τους και ακόμη και τις τρέχουσες πολιτικές υποθέσεις, δίνοντάς μας μια εικόνα για τη θεμελιώδη ιδεολογία τους. Κατ ‘αυτόν τον τρόπο, ενημερώνουν το κοινό για τα ιδεολογικά μέσα που χρησιμοποιούν για να δικαιολογήσουν, στα μάτια τους, την εξουσία τους. Παρουσιάζονται μακροπρόθεσμα λοιπόν ως αποφασιστικά κυρίαρχοι.

Αναλύσαμε λοιπόν τρεις τύπους πηγών:

1. Τα έγγραφα και τις δημόσιες δηλώσεις της Total, καθώς και τις δημοσιεύσεις των ιστορικών και των άλλων διανοούμενων της, που μας επιτρέπουν να επιβεβαιώσουμε με τη δική της πλέον παραδοχή μια ολόκληρη σειρά γεγονότων.
2. Ειδικά νομικά έγγραφα που, ανάλογα με την κατάστασή τους, παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία για συγκεκριμένα θέματα.
3. Κρίσιμα και ενοχοποιητικά έγγραφα που αφορούν ισχυρισμούς στους οποίους οι διευθυντές της εταιρείας έχουν συχνά απαντήσει.

Εντοπίσαμε όμως και τρεις σταθερές στον επίσημο λόγο της εταιρείας.

Πρώτη σταθερά: το τεκμήριο της νομιμότητας

Όποια και αν είναι η μορφή της απάντησης, οι εκπρόσωποι της Total επιμένουν πάντα στη νομική φύση των δραστηριοτήτων της εταιρείας. Είτε πρόκειται για την ιστορική της συνεργασία με το καθεστώς του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, τις διαβουλεύσεις που αφήνουν απογοητευμένους τους αυτόχθονες της Λατινικής Αμερικής, την επιρροή που παρατηρείται στο Ιράκ ή το Ιράν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, την καταστροφή της περιοχής του Δέλτα του Νίγηρα ή την πρόσβαση στον αλγερινό πλούτο μέσω απεχθών χρεών, η ρητορική της μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: σεβόμαστε το νόμο, λειτουργούμε σύμφωνα με το νόμο, αυτό που κάνουμε είναι νόμιμο και αρκεί να μην απαγορεύεται – ή να επιβάλλεται κύρωση – τότε λοιπόν επιτρέπεται. Αυτές είναι οι βασικές φράσεις που χρησιμοποιούν οι εκπρόσωποι του ομίλου.

Αντιμετωπίσαμε σοβαρά αυτούς τους ισχυρισμούς, οπότε η δουλειά μας δεν ήταν τόσο μια κριτική για τις ενέργειες της Total όσο μια ανάλυση ενός συστήματος που επιτρέπει σε πολλές ενέργειες να φαίνονται νόμιμες. Στη συνέχεια, αναρωτηθήκαμε για την ίδια την έννοια της φράσης «είναι νόμιμο» στα διάφορα πλαίσια στα οποία χρησιμοποιείται. Εξετάσαμε επίσης πώς μερικές φορές η ίδια η εταιρεία βοηθά στη σύνταξη των νομικών πλαισίων που επιτρέπουν τέτοιες ενέργειες να θεωρηθούν νόμιμες.

Δεύτερη σταθερά: τα περασμένα ανήκουν στο παρελθόν

Όταν ένας δημοσιογράφος ρώτησε τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο Christophe de Margerie σχετικά με τις ύποπτες προμήθειες που πλήρωσε η Total στο ιρανικό καθεστώς ως αντάλλαγμα για τις παραχωρήσεις που της είχε αναθέσει στη δεκαετία του 1990, απάντησε: «Είναι καλό που αρχίζετε να κάνετε ερωτήσεις σχετικά με τις ημερομηνίες, επειδή μπορούμε επίσης να μιλήσουμε για τη σφαγή του Saint-Barthélemy»- που πραγματοποιήθηκε το 1572. Οι εκπρόσωποι της εταιρείας προτείνουν ότι η ιστορική καταγραφή πρέπει να διαγραφεί εντελώς, ίσως για να καθαρίσει τη συνείδησή τους. Κατ’ αυτούς, η συνεργασία της Total με το καθεστώς του απαρτχάιντ δεν είναι πλέον ζήτημα προς συζήτηση, ακόμα κι αν τα δικά της έγγραφα καυχιούνται ότι η εταιρεία βρίσκεται στη Νότια Αφρική από το 1954.

Ο λόγος της πολυεθνικής ελαχιστοποιεί τη βαρύτητα του παρελθόντος για να ευνοεί μόνο το παρόν ή το προβλεπόμενο μέλλον. Ωστόσο, το κεφάλαιο μιας εταιρείας, ειδικά όταν είναι κολοσσιαίο, είναι επίσης το υπόμνημα της, καταγράφοντας τις ενέργειές της σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια. Το κεφάλαιο είναι σαφώς ζωτικής σημασίας για οποιαδήποτε εταιρεία, επιτρέποντάς της να λάβει δάνεια, να δημιουργήσει συνεργασίες, να αυξήσει την αξία της μετοχής της στο χρηματιστήριο και να επενδύσει σε νέα έργα, προκειμένου να το επεκτείνει συνεχώς.

Η υποβάθμιση του παρελθόντος εμποδίζει το κοινό από το να κατανοήσει πως συσσωρεύεται το κεφάλαιο – το ίδιο το κεφάλαιο που δίνει τώρα στον όμιλο τα μέσα για να ξεκινήσει πολλαπλές πρωτοβουλίες, υπενθυμίζοντας το ρητό, «το παρελθόν εγγυάται το μέλλον».

Τρίτη σταθερά: μην εμπλέκετε την πολιτική

Σε ζητήματα που αφορούν την Total στη Γαλλία και στο εξωτερικό, οι εκπρόσωποί της επιμένουν να λένε «ότι δεν ασκούν πολιτική», ενώ στη συνέχεια προσθέτουν, «μόνο γεωπολιτική». Μαζί με άλλες ιδιωτικές εταιρείες του ίδιου μεγέθους, η εταιρεία καταφέρνει να διαμορφώσει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας βιομηχανικής και χρηματοοικονομικής τάξης πραγμάτων μέσω μιας σειράς επιταγών που καθιστούν δύσκολο για τα κράτη να ασκήσουν σαφώς την κυριαρχία τους.

Είτε αναφορικά με τις προμήθειες, τις τιμές, τη διπλωματία και τις αγωγές που έχουν υποβληθεί σε ad hoc δικαστήρια για «την επίλυση εμπορικών διαφορών με κράτη», πιέσεις και δημιουργία σχέσεων εξουσίας αναφορικά με επενδυτικά σχέδια – όλα γίνονται για να καταπνίξουν τη συζήτηση για το πως λειτουργεί η φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.

Αυτό ακριβώς οδήγησε τον σημερινό Διευθύνοντα Σύμβουλο της Total, τον Patrick Pouyanné, να πει ότι η διαίρεση ανάμεσα σε αριστερά και δεξιά είναι ξεπερασμένη ενώ οι εκλογές τώρα υποστηρίζουν απλώς τη νεοφιλελεύθερη τάξη, που η ομάδα του και αρκετοί άλλοι συνέβαλαν στη συγκρότηση της. Επιπλέον, δεδομένου ότι η Total δραστηριοποιείται σε όλες τις φάσεις της αλυσίδας διερεύνησης, εκμετάλλευσης, επεξεργασίας και διανομής ενεργειακών περιουσιακών στοιχείων, μπορεί συχνά να αποφύγει να επηρεάσει το ευρύτερο οικονομικό πλαίσιο, παραχωρώντας στον εαυτό της το πλεονέκτημα του σταδίου της αλυσίδας που ευνοείται από την κατάσταση των πραγμάτων τη δεδομένη στιγμή.

Δεν πρόκειται απλά λοιπόν για μια μεγάλη εταιρεία ενέργειας

Ακριβώς όλες αυτές οι σκέψεις οδήγησαν τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Total να παρουσιαστεί ως κυρίαρχος κυβερνήτης. Μετά το τετ α τετ του Patrick Pouyanné με τον Vladimir Putin, ο οποίος έλαβε όλη τη δόξα που προοριζόταν συνήθως για αρχηγούς κρατών, ανέφερε ακόμη ότι «Ακόμη κι αν η Total είναι ιδιωτική εταιρεία, είναι η μεγαλύτερη γαλλική εταιρεία και, κατά κάποιον τρόπο, αντιπροσωπεύει την ίδια τη χώρα”.

Πέρα από αυτήν την εξωφρενική δήλωση, η οποία δεν προκαλεί καμία αντίδραση εκ μέρους του Γάλλου προέδρου, η εξουσία που ισχυρίζονται ότι κατέχουν οι εταιρικοί διευθυντές είναι υπερεθνική και ειδικά σχετική με τον κόσμο των επιχειρήσεων. Αυτή είναι ακριβώς η δύναμη που απαιτεί τώρα περαιτέρω αναλύσεις αλλά και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού.

Σχόλια μετάφρασης

Françafrique: Το σύνολο των διπλωματικών, οικονομικών και πολιτικών σχέσεων που δεσμεύουν τις πρώην γαλλικές αποικίες στην Αφρική απέναντι στη μητρόπολη Γαλλία ακόμη και μετά την ανεξαρτησία τους.

Direct Energy: εταιρεία-πάροχος ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.

Διαδίκτυο των πραγμάτων: το σύνολο των συσκευών και των μηχανών που μπορούν να συνδεθούν και να ανταλλάξουν δεδομένα στο διαδίκτυο.

Le Revenu: γαλλικό χρηματιστηριακό και επενδυτικό έντυπο.

COP21: Η Διάσκεψη για το κλίμα και την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι το 2015.

Σφαγή του Saint-Barthélemy (νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου): η σφαγή δεκάδων χιλιάδων Γάλλων προτεσταντών την 24^η Αυγούστου 1572 στο Παρίσι, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βαρθολομαίου.